Hành Sự theo Lễ

Khổng Tử bị vây khốn ở giữa nước Trần và nước Thái, rơi vào tình cảnh khốn cùng. Các học trò cùng theo ông chu du liệt quốc đã 7 ngày không có gì vào bụng. Tử Cống nhân lúc người gác sơ hở, liền trốn ra ngoài, lấy số tiền mang theo, khẩn cầu người nông dân, mua được một ít gạo.

Nhan Hồi và Trọng Do đốt lửa nấu cơm ở trong một căn phòng xây bằng đất.
Có một hòn đất nhỏ rơi vào nồi cơm, Nhan Hồi liền lấy chỗ cơm bẩn ra ăn. Tử Cống ở ngoài giếng nhìn thấy, cho rằng Nhan Hồi đang ăn vụng, nên rất không hài lòng, bèn đi vào nhà, hỏi Khổng Tử rằng:
"Thưa thầy, một người vừa nhân đức, vừa trong sạch, trong hoàn cảnh khốn cùng thì có phải cũng cần hành sự theo lễ, có thể vì tư lợi của mình mà thay đổi tiết tháo không?"
Khổng Tử đáp rằng:
"Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, cũng phải theo lễ mà hành sự, nếu như tuỳ ý thay đổi tiết tháo, thì không xứng đáng được gọi là bậc quân tử nhân đức nữa."
Tử Cống tiếp lời: "Người như Nhan Hồi có lẽ không bao giờ thay đổi tiết tháo đâu, thầy nhỉ?"
Khổng Tử đáp: "Đúng thế."

Tử Cống liền đem câu chuyện Nhan Hồi đang nấu cơm thì ăn vụng ra kể với Khổng Tử. Khổng Tử nói rằng: "Lâu nay, ta vẫn tin rằng Nhan Hồi là người trọng nhân đức, trọng lễ nghĩa, cho dù có chuyện như con nói, ta cũng khó vì đó mà nghi ngờ anh ta, chuyện này chắc có duyên cớ gì đây. Con hãy khoan nói gì, để ta hỏi anh ta xem."
Gọi Nhan Hồi lại, Khổng Tử nói rằng: "Mấy hôm trước, ta nằm mơ thấy các bậc tổ tiên đã khuất, có lẽ tổ tiên có điều gì muốn nhắc nhở hay phù hộ ta chăng? Con nấu cơm xong thì bưng lên đây, ta muốn dùng làm lễ cúng tổ tiên."
Nhan Hồi liền đáp: "Thưa thầy, khi nãy có một cục đất rơi vào nồi cơm, nếu không lấy ra thì e cơm sẽ bẩn mất, con định lấy chỗ cơm bẩn vứt đi, nhưng lại thấy tiếc; thế là con hớt chỗ cơm bẩn ở trên ăn mất rồi. Bây giờ cơm không thể dùng để cúng được nữa."
Khổng Tử đáp: "Nếu phải là ta thì ta cũng ăn chỗ cơm đó rồi."
Sau khi Nhan Hồi lui ra, Khổng Tử nói với các học trò rằng: "Không phải đến hôm nay ta mới tin là Nhan Hồi rất giữ lễ." Các học trò từ đó càng tin phục Nhan Hồi hơn.


(Khổng Tử Gia Ngữ, Tại Ách)

Bình luận: Trong cuộc sống hằng ngày, ta thường bị cái tưởng (perception) của mình chi phối rất nhiều. Nhưng "tưởng vậy mà không phải vậy". Cái tưởng của ta thường rất xa với thực tế. Ngay cả những điều tai nghe mắt thấy-- "chính mắt tôi thấy mà, còn chối cãi gì nữa?" -- vẫn có thể sai lầm như thường.

孔子厄於陳蔡，從者七日不食．子貢以所齎貨，竊犯圍而出，告糴於野人，得米一石焉，顏回仲由炊之於壤屋之下，有埃墨墮飯中，顏回取而食之，子貢自井望見之，不悅，以為竊食也．入問孔子曰：「仁人廉士，窮改節乎？」孔子曰：「改節即何稱於仁義哉？」子貢曰：「若回也，其不改節乎？」子曰：「然．」子貢以所飯告孔子．子曰：「吾信回之為仁久矣，雖汝有云，弗以疑也，其或者必有故乎．汝止，吾將問之．」召顏回曰：「疇昔予夢見先人，豈或啟祐我哉？子炊而進飯，吾將進焉．」對曰：「向有埃墨墮飯中，欲置之則不潔，欲棄之則可惜，回即食之，不可祭也．」孔子曰：「然乎，吾亦食之．」顏回出，孔子顧謂二三子曰：「吾之信回也，非待今日也．」二三子由此乃服之．